تأملی در دعای روز پانزدهم | این اشتباه ساده عبادتت را بی‌اثر می‌کند

عقیق: مرحوم آیت الله مجتهدی تهرانی در یکی از سخنرانی‌های خود به «شرح دعای روز چهاردهم ماه مبارک رمضان» پرداختند که تقدیم شما فرهیختگان می‌شود.

«اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی فِیْهِ طاعَةَ الخاشِعِینَ، وَاشْرَحْ فِیْهِ صَدْرِی بِإنابَةِ المُخْبِتِینَ، بِأَمانِکَ یا أَمانَ الخائِفِینَ.»

«خدایا روزی کن مرا در آن فرمان‌برداری فروتنان، و بگشا سینه‌ام در آن به بازگشت دلدادگان به امان دادنت‌، ای امان ترسناکان.»

در این دعا، از خداوند درخواست می‌کنیم که در این روز ما را به فرمان‌برداری از او، همچون بندگان خاشع و فروتن، روزی دهد و سینه‌مان را با بازگشت عاشقانه و خالصانه به سوی او بگشاید. در نهایت، با یادآوری اینکه خداوند پناهگاه و امنیت‌بخش دل‌های ترسان است، از او طلب آرامش و امنیت در مسیر بندگی می‌کنیم.

این دعا اشاره دارد به جایگاه طاعت و خشوع در عبادات. وقتی می‌گوییم: «اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی فِیْهِ طاعَةَ الخاشِعِینَ»، یعنی عبادت و طاعتی را طلب می‌کنیم که با خشوع و حضور قلب همراه باشد، نه صرفاً یک عمل ظاهری و عادت‌وار.

بزرگان دین و عارفان واقعی، نماز و عبادتی داشتند که سرشار از خضوع و خشیت بود. به عنوان نمونه، از مرحوم آیت‌الله بهجت نقل شده که وقتی نماز می‌خواندند، گاهی از شدت حضور قلب و تأثر اشکشان جاری می‌شد.

یا آیت‌الله بروجردی که یکی از شاگردانش می‌گفت: وقتی ایشان مشغول نماز بودند، صدای به‌هم خوردن استخوان‌های بدنشان از شدت خشوع شنیده می‌شد.

* در عبادت واقعی، عمق و روح عبادت مهم است.

عبادت واقعی تنها به ظاهر آن نیست، بلکه عمق و روح عبادت مهم است.

بسیاری از ما نماز می‌خوانیم اما دل‌هایمان در جای دیگری است. نماز خاشعانه، همان است که وقتی خوانده می‌شود، جان آدمی را دگرگون کند.

مرحوم پدر آقای فلسفی نقل کرده بود که در طول عمرش هیچ‌گاه پشت سر امام جماعتی، نمازی مانند آنچه آن شب خواند، نخوانده بود.

این نشان‌دهنده آن است که برخی از اولیای الهی به درجه‌ای از عبادت رسیده بودند که حتی اطرافیانشان نیز تأثیر آن را درک می‌کردند.

عبادت تنها یک رفتار نیست، بلکه یک شیوه‌ی زندگی است. وقتی درباره روزه صحبت می‌کنیم، تنها امساک از خوردن و آشامیدن کافی نیست، بلکه باید تمام اعضای بدن روزه‌دار باشند.

چشمی که روزه باشد، نباید به گناه آلوده شود. زبانی که روزه باشد، نباید سخن ناپسند بگوید.

در حدیثی آمده که «روزه تنها پرهیز از غذا نیست، بلکه باید تمام اعضا در حالت پرهیز باشند.» این شبیه نسخه‌ای است که پزشک می‌دهد؛ اگر شخصی داروی خود را مصرف کند اما پرهیزهای توصیه‌شده را رعایت نکند، دارو تأثیر چندانی نخواهد داشت. روزه نیز اگر همراه با گناه باشد، اثر معنوی‌اش را از دست خواهد داد.

* عبادت واقعی آن است که مسیر بندگی ما را روشن کند

برخی افراد در عبادت‌هایشان به‌گونه‌ای عمل می‌کنند که مانند اسب‌های آسیا، دور خود می‌چرخند، بدون آنکه مسیر خود را تغییر دهند.

در گذشته، اسب‌ها را در آسیاب‌ها به حرکت در می‌آوردند و برای آنکه گیج نشوند، چشمانشان را می‌بستند.

برخی از ما در زندگی و عبادت، همین‌گونه عمل می‌کنیم؛ بدون تفکر و تأمل، بدون توجه به مقصد نهایی. اما عبادت واقعی آن است که مسیر بندگی ما را روشن کند و ما را به سوی خداوند نزدیک‌تر سازد.

بنابراین، در این ماه مبارک، باید تلاش کنیم عباداتمان صرفاً عادت نباشد، بلکه با تمام وجود به آن توجه کنیم. خدایا، کمک کن که در رمضان و پس از آن، طاعتمان طاعتی خاشعانه و خالصانه باشد. عبادت‌هایمان نه از سر عادت، بلکه از روی عشق و معرفت باشد. آمین.

در ادامه این دعا می‌خوانیم: «وَاشْرَحْ فِیْهِ صَدْرِی بِإنابَةِ المُخْبِتِینَ، بِأَمانِکَ یا أَمانَ الخائِفِینَ.»

یعنی: خدایا، سینه‌ام را با بازگشت عاشقانه و فروتنانه بندگان خاشع بگشا و مرا از آرامش و امنیت خود بهره‌مند ساز، ای پناه و امان‌بخش دل‌های ترسان.

در این قسمت از دعا، از خداوند می‌خواهیم که شرح صدر به ما عطا کند، همان‌گونه که به بندگان فروتن خود عنایت کرده است. شرح صدر، یعنی وسعت قلب، تحمل سختی‌ها، بردباری در برابر مشکلات و قدرت پذیرش حق.

حتی حضرت موسی (ع) که از پیامبران اولوالعزم بود، در برابر وظیفه سنگین رسالت، از خداوند طلب «رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی» کرد؛ یعنی خدایا، سینه‌ام را بگشا تا بتوانم این مسیر دشوار را تحمل کنم.

* آرامش در برابر سختی‌ها

زندگی مملو از مشکلات و گرفتاری‌هاست. گاهی افراد با سختی‌های مالی روبه‌رو می‌شوند، گاهی مشکلات خانوادگی، بیماری یا از دست دادن عزیزان؛ اما آنچه انسان را در برابر این دشواری‌ها مقاوم می‌کند، همان شرح صدر و تحملی است که خداوند به بندگان مخلص خود عطا می‌کند.

برخی افراد به قدری صبورند که هیچ‌گاه عصبانی نمی‌شوند. مثلاً از یکی از بزرگان نقل شده که هرگز در برابر مشکلات خانوادگی یا سختی‌های روزمره، خشمگین نمی‌شد.

حتی اگر غذای شور یا نامطلوبی جلوی او می‌گذاشتند، به جای شکایت، با آرامش آن را می‌خورد و اگر واقعاً طعم غذا مناسب نبود، شب بعد همان غذا را خودش درست می‌کرد تا اهل خانه متوجه ایراد آن شوند، بدون اینکه دل کسی بشکند.

* شرح صدر در تعاملات اجتماعی

یکی از مهم‌ترین مصادیق شرح صدر، داشتن صبر و تحمل در رفتار با دیگران است. در خانه، محل کار، دانشگاه یا هر جمعی که هستیم، اگر بتوانیم با حلم و بردباری رفتار کنیم، بسیاری از مشکلات حل خواهد شد.

یکی از توصیه‌های اخلاقی این است که اگر مهمانی رفتید و غذای خاصی خوردید، در خانه از آن تعریف نکنید، مگر اینکه بتوانید همان غذا را برای خانواده تهیه کنید.

این، یک درس ساده از توجه به احساسات دیگران است که نشان می‌دهد داشتن شرح صدر تنها در برابر سختی‌ها نیست، بلکه در توجه به نیازهای دیگران نیز اهمیت دارد.

* امنیت حقیقی، در پرتو تقوا

در انتهای این دعا، از خداوند درخواست می‌کنیم که ما را در امنیت خود قرار دهد: «بِأَمانِکَ یا أَمانَ الخائِفِینَ.»؛ این یعنی خدایا، همان‌گونه که بندگان خائف خود را در امنیت و آرامش قرار می‌دهی، ما را نیز از این نعمت بهره‌مند ساز.

امنیت حقیقی، تنها به معنای دوری از خطرات دنیوی نیست؛ بلکه امنیت واقعی، آن آرامشی است که از تقوا و دوری از گناه به دست می‌آید.

یکی از نشانه‌های افراد با تقوا، دقت در حلال و حرام است. انسان‌های خداترس، به هر غذایی دست نمی‌زنند، به هر مالی اطمینان نمی‌کنند و در انتخاب‌هایشان وسواس دارند.

نقل است که فردی میلیون‌ها پول در تاکسی جا گذاشته بود و راننده، بدون هیچ چشم‌داشتی آن را پس داد. این نشانه‌ی تقواست.

در مقابل، برخی افراد حتی اگر غذایی بدون اجازه‌ی صاحبش در دسترسشان باشد، بی‌پروا مصرف می‌کنند.

فردی نقل می‌کرد که در مجلسی بود و غذای زیادی برای پذیرایی آورده بودند، اما او چیزی نخورد. وقتی دلیلش را پرسیدند، گفت: «من از صاحب این غذا اجازه نگرفتم.» این، همان وسواسی است که در مسائل مالی و حلال و حرام باید داشت.

* تعادل در حساسیت‌های دینی

البته، در این میان نباید دچار افراط شد. برخی افراد در امور جزئی مانند طهارت، وسواس بیش از حد دارند، اما در مسائل مهم‌تر مانند دقت در حلال و حرام سهل‌انگارند.

باید تعادلی میان این دو برقرار کرد. از یکی از بزرگان نقل است که می‌گفت: «مهم‌تر از این که دائم دستت را آب بکشی، این است که مراقب باشی مال حرام وارد زندگی‌ات نشود.»

در این ماه مبارک، از خداوند می‌خواهیم که به ما شرح صدر و تحمل در برابر مشکلات عطا کند، دل‌هایمان را از تعلقات دنیوی خالی کند و ما را در مسیر تقوا و دوری از گناه قرار دهد.

خدایا، همان‌گونه که بندگان صالحت را در امنیت و آرامش قرار داده‌ای، ما را نیز در سایه رحمت و امان خود حفظ کن.

منبع:حوزه